พระราชกรณียกิจ
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
สืบสานพระราชปณิธาน 4 ด้านสำคัญ: สิ่งแวดล้อม • ศิลปาชีพ • ศิลปวัฒนธรรมไทย • สาธารณสุข
ด้านสิ่งแวดล้อม
พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า”
— พระราชดำรัส 20 ธันวาคม 2525 ณ บ้านถ้ำติ้ว อ.ส่องดาว จ.สกลนคร
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงโปรดธรรมชาติยิ่งนัก ทรงเข้าพระทัยถึงความสำคัญของป่าไม้ ต้นน้ำ ลำธาร ต่อชีวิตของประชาชน และทรงมีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมการรักษาป่า ริเริ่มโครงการ “ป่ารักน้ำ” ที่จังหวัดสกลนคร พ.ศ. 2525 โปรดเกล้าฯ ให้หาที่ดินรกร้างหรือป่าเสื่อมโทรมเพื่อปลูกต้นไม้ และให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการดูแล ทรงแนะนำให้ปลูกไม้โตเร็ว เช่น กระถินยักษ์ ยูคาลิปตัส เพื่อเป็นร่มเงาแก่ไม้เศรษฐกิจ เช่น ไม้สัก ไม้แดง ไม้เต็งรัง และไม้ใช้สอยอื่น ๆ อย่างไม้ไผ่ แคบ้าน กระถิน
นอกจากนี้ ทรงริเริ่ม “โครงการสมเด็จฯ อนุรักษ์พันธุ์เต่าทะเล” ที่เกาะมันใน จ.ระยอง เพื่ออนุรักษ์และขยายพันธุ์เต่าทะเลให้คงอยู่ต่อไป หลังทรงเห็นว่าคนไทยนิยมบริโภคไข่เต่าทะเลจนเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์
ด้านศิลปาชีพ
ขอเพียงแต่ให้เขาได้โอกาสฝึกฝน เขาก็จะแสดงความสามารถออกมาให้เห็นได้”
— พระราชดำรัส 11 สิงหาคม 2532 ณ ศาลาดุสิดาลัย
พระองค์ทรงตระหนักถึงความสำคัญของชาวไร่ชาวนาผู้ผลิตอาหาร จึงมีพระราชดำริให้จัดหาอาชีพเสริมให้แก่เกษตรกร เช่น งานศิลปหัตถกรรมที่สามารถทำที่บ้านในเวลาว่าง นำไปสู่การส่งเสริมการทอผ้าไหม ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและสาวไหมในครัวเรือน มีการจัดประกวดผ้าไหมชนิดต่าง ๆ เช่น ผ้าไหมมัดหมี่ ผ้าไหมแพรวา ผ้าไหมหางกระรอก เพื่อกระตุ้นให้ผู้ผลิตพัฒนาฝีมือ
พระองค์ยังทรงรับชาวไทยภูเขาเป็นสมาชิกศิลปาชีพ ฝึกงานฝีมือ เช่น ช่างเงิน ช่างทอง ส่งเสริมงานจักสานภาคใต้ เช่น กระเป๋าย่านลิเภา เสื่อกระจูด เสื่อเตย และพัฒนาผลิตภัณฑ์จนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักในระดับประเทศ
ด้านศิลปวัฒนธรรมไทย
ข้าพเจ้านุ่งซิ่นอย่างไทย ๆ นี่แหละไปทุกหนทุกแห่ง…”
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ ทรงเป็นผู้นำในการฟื้นฟูและพัฒนา “ชุดไทยพระราชนิยม” เพื่อให้สตรีไทยมีชุดประจำชาติสำหรับโอกาสต่าง ๆ ส่งเสริมความภาคภูมิใจในวัฒนธรรมไทย เช่น ชุดไทยเรือนต้น ชุดไทยจิตรลดา ชุดไทยจักรี ฯลฯ จนกลายเป็นเอกลักษณ์ที่ได้รับการยอมรับทั้งในและต่างประเทศ
นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงส่งเสริมการฟื้นฟูศิลปะการแสดงโขนตามแบบโบราณราชประเพณี และการสร้างเครื่องแต่งกายโขนให้ถูกต้องสวยงามตามต้นฉบับ เดินหน้าส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมจนยูเนสโกขึ้นทะเบียนโขนไทยเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ
ด้านสาธารณสุข
หากประชาชนมีสุขภาพอนามัยสมบูรณ์ ไม่เจ็บไข้ได้ป่วย ก็จะมีสติปัญญาเล่าเรียน ประกอบสัมมาอาชีพ สร้างสรรค์ความเจริญต่าง ๆ ให้บ้านเมือง…”
— พระราชดำรัส 11 สิงหาคม 2531
พระองค์ทรงเปี่ยมด้วยพระเมตตา ทรงตั้ง “หน่วยแพทย์พระราชทาน” เพื่อดูแลและตรวจรักษาประชาชนทั่วประเทศ โปรดเกล้าฯ ให้จัดการส่งต่อผู้ป่วยที่ต้องการการรักษาเฉพาะทาง และช่วยเหลือครอบครัวในกรณีจำเป็น เช่น ทุนการศึกษา หรืออาชีพเสริม
ในสถานการณ์โควิด-19 พระองค์ได้พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ และชุด PAPR แก่โรงพยาบาลทั่วประเทศ เพื่อปกป้องบุคลากรทางการแพทย์ในการดูแลรักษาผู้ป่วยอย่างปลอดภัย
